1. Połączenia spółek – popularne narzędzie w czasie spowolnienia gospodarczego
W ostatnich latach obserwujemy wyraźny wzrost liczby połączeń spółek – w szczególności należących do tej samej grupy kapitałowej. Niewątpliwie jest to reakcja na rosnącą presję efektywnościową, niepewność rynkową i coraz wyższe koszty prowadzenia działalności. W warunkach spowolnienia gospodarczego fuzje i przejęcia stają się nie tylko narzędziem rozwoju, ale coraz częściej warunkiem utrzymania rentowności.
Połączenia spółek zwykle służą uproszczeniu struktury organizacyjnej, ograniczeniu powielanych funkcji (księgowość, zarząd), optymalizacji operacyjnej oraz wzmocnieniu pozycji negocjacyjnej wobec kontrahentów czy instytucji finansowych. To strategiczna odpowiedź na realia, w których elastyczność i skala działania zyskują na znaczeniu.
Należy jednak pamiętać, że celem prawidłowego i bezpiecznego przeprowadzenia procesu łączenia podmiotów gospodarczych, jest nie tylko zapewnienie jego zgodności z obowiązującym prawem handlowym, ale także analiza ewentualnych skutków podatkowych.
2. Czy połączenie rodzi konsekwencje podatkowe? Co do zasady – tak
Proces łączenia spółek zasadniczo ma swoje konsekwencje podatkowe – w szczególności na gruncie podatku dochodowego. Skutki mogą wystąpić zarówno po stronie spółki przejmującej, jak i wspólników spółki przejmowanej.
Dla spółki przejmującej przychód podatkowy (CIT) może powstać w trzech przypadkach:
- gdy wartość przejętego majątku przewyższa jego wartość podatkową – art. 12 ust. 1 pkt 8c ustawy o CIT,
- gdy wartość przejętego majątku jest wyższa niż wartość emisyjna wydanych udziałów/akcji – art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT,
- lub – jeżeli spółka przejmująca posiadała w momencie łączenia udziały lub akcje w kapitale spółki przejmowanej – gdy majątek przejęty przez spółkę przejmującą jest wart więcej niż cena nabycia udziałów (akcji) w tej spółce przejmowanej
(w części odpowiadającej posiadanemu udziałowi kapitałowemu) – art. 12 ust. 1 pkt 8f ustawy o CIT.
Skutki podatkowe nie omijają również udziałowców spółki przejmowanej. Na gruncie ustawy o PIT, przychód (dochód) powstanie:
- jeżeli udziałowcy otrzymają dopłaty pieniężne w związku z połączeniem (art. 24 ust. 5 pkt 6 ustawy o PIT), oraz
- gdy wartość otrzymanych udziałów (akcji) przewyższa wydatki poniesione przez tych udziałowców na nabycie udziałów w spółce przejmowanej (art. 24 ust. 5 pkt 7a).
3. Neutralność podatkowa procesu łączenia – możliwa, ale nie bezwarunkowa
Pomimo zasad ogólnych, stanowiących o konieczności opodatkowania fuzji i przejęć – ustawodawca przewidział również możliwość przeprowadzenia połączenia z zachowaniem neutralności podatkowej. Warunkiem skorzystania z tych preferencji są jednak określone okoliczności i spełnienie formalnych kryteriów.
W przypadku spółki przejmującej możliwe jest wyłączenie obowiązku rozpoznania przychodów, o których mowa w art. 12 ust. 1 pkt 8c oraz 8f ustawy o CIT, tj.:
- w odniesieniu do art. 12 ust. 1 pkt 8c – przychód nie powstaje, jeżeli spółka przejmująca przejmuje majątek spółki przejmowanej przy zachowaniu jego dotychczasowej, podatkowej wartości, tj. kontynuując zasady jego wyceny dla celów podatkowych, a ponadto spółka przypisze otrzymane składniki majątku do swojej działalności na terytorium RP. Dzięki temu nie dochodzi do rozpoznania przychodu z tytułu nadwyżki wartości rynkowej tego majątku ponad jego wartość podatkową – art. 12 ust. 4 pkt 3e ustawy o CIT,
- w odniesieniu do art. 12 ust. 1 pkt 8f – przychód nie powstaje, jeżeli spółka przejmująca posiadała co najmniej 10% udziałów (lub akcji) w kapitale spółki przejmowanej. W takim przypadku nie rozpoznaje się przychodu z tytułu różnicy między wartością rynkową przejętego majątku a ceną nabycia posiadanych udziałów w spółce przejmowanej (w części odpowiadającej udziałowi w kapitale) – art. 12 ust. 4 pkt 3f ustawy o CIT.
Dodatkowo, jeśli spółka przejmująca wyda wspólnikom spółki przejmowanej swoje udziały lub akcje według wartości emisyjnej co najmniej równej wartości rynkowej przejętego majątku – nie powstanie również przychód na gruncie art. 12 ust. 1 pkt 8d ustawy o CIT.
Spełnienie wszystkich powyższych warunków skutkowałoby zatem pełną neutralnością podatkową połączenia po stronie spółki przejmującej.
Po stronie udziałowców spółki przejmowanej przepisy przewidują możliwość odroczenia momentu opodatkowania przychodu (dochodu), o którym mowa w art. 24 ust. 5 pkt 7a ustawy o PIT – aż do chwili sprzedaży nowoobjętych udziałów (akcji) w spółce przejmującej.
Aby jednak skorzystać z ww. odroczenia, muszą zostać spełnione dwa kluczowe warunki:
- koszt podatkowy związany ze zbyciem nowoobjętych udziałów w spółce przejmującej musi odpowiadać wartości, która stanowiłaby koszt uzyskania przychodów w przypadku odpłatnego zbycia udziałów (akcji) posiadanych uprzednio w spółce przejmowanej, oraz
- udziały (akcje) w spółce przejmowanej, które wspólnicy posiadali przed połączeniem, nie mogły zostać przez nich nabyte w wyniku wcześniejszego procesu restrukturyzacyjnego – takiego jak połączenie, podział czy wymiana udziałów.
Dodatkowo, jeżeli wspólnicy spółki przejmowanej nie otrzymają w związku z połączeniem dopłat w gotówce, to sam moment połączenia nie będzie dla nich rodził obowiązku zapłaty podatku dochodowego. Zatem ewentualne opodatkowanie dochodu (w zakresie otrzymanych udziałów spółki przejmującej) zostałoby w takim przypadku odroczone do chwili odpłatnego zbycia udziałów (akcji) przyznanych im przez spółkę przejmującą.
Należy jednak podkreślić, że zarówno w odniesieniu do spółki przejmującej, jak i jej udziałowców, kluczowe znaczenie ma rzeczywista motywacja ekonomiczna planowanego połączenia. W sytuacji, gdy transakcja zostałaby przeprowadzona głównie w celu uzyskania korzyści podatkowej, neutralność podatkowa (bądź odroczenie opodatkowania) nie znajduje zastosowania – co wynika z tzw. małych klauzul antyabuzywnych (odpowiednio: art. 12 ust. 13 i 14 ustawy o CIT oraz art. 24 ust. 19 i 20 ustawy o PIT).
W praktyce oznacza to, że zasadne jest udokumentowanie oraz wykazanie rzeczywistych przesłanek połączenia, takich jak: racjonalizacja struktury właścicielskiej, obniżenie kosztów działalności, konsolidacja operacyjna czy poprawa płynności finansowej.
4. Połączenie spółek a schemat podatkowy – czy jest się czym martwić?
Na pierwszy rzut oka mogłoby się wydawać, że w sytuacji gdy połączenie spółek przeprowadzane jest z przyczyn biznesowych i ekonomicznych, to nie stanowi ono schematu podatkowego w rozumieniu przepisów Ordynacji podatkowej, a zatem nie podlega obowiązkowi zgłoszenia do Szefa KAS.
W praktyce jednak analiza danej czynności pod kątem uznania jej za schemat podatkowy koncentruje się często na tzw. kryterium głównej korzyści, tj. – w uproszczeniu – ustaleniu, czy głównym lub jednym z głównych motywów działania było uzyskanie korzyści podatkowej.
Natomiast zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej, schemat podatkowy może wystąpić, gdy:
- spełnione jest kryterium głównej korzyści i jednocześnie występuje ogólna cecha rozpoznawcza, lub
- występuje szczególna cecha rozpoznawcza, lub
- występuje inna szczególna cecha rozpoznawcza.
Warto przy tym podkreślić, że powyższe warunki mają charakter alternatywny – co oznacza, że brak spełnienia kryterium głównej korzyści nie wyklucza automatycznie uznania danej czynności za schemat podatkowy. Tego rodzaju sytuacja może wystąpić m. in. w przypadku łączenia spółek.
Uwagę należy bowiem zwrócić na szczególną cechę rozpoznawczą, o której mowa w art. 86a § 1 pkt 13 lit. i) ordynacji podatkowej – tj. pomiędzy podmiotami powiązanymi dochodzi do przeniesienia funkcji, ryzyka lub aktywów, jeżeli przewidywany roczny wynik finansowy podmiotu przenoszącego lub podmiotów przenoszących przed odsetkami i opodatkowaniem (EBIT) w trzyletnim okresie po tym przeniesieniu wyniósłby mniej niż 50% przewidywanego rocznego EBIT, gdyby nie dokonano przeniesienia.
Analiza powyższego przepisu nie jest ułatwiona przez wydane objaśnienia podatkowe Ministra Finansów – nie dostarczają one wystarczających wyjaśnień i praktycznych przykładów w tym zakresie. Niemniej jednak, na podstawie literalnego brzmienia regulacji można wyprowadzić wniosek, że ww. szczególna cecha rozpoznawcza występuje w sytuacji, gdy:
- w wyniku określonych czynności dokonywanych pomiędzy podmiotami powiązanymi dochodzi do przeniesienia między nimi funkcji, ryzyk lub aktywów, oraz
- działanie to ma istotny wpływ na zdolność do generowaniazysku przez podmiot dokonujący przeniesienia.
W szczególności, wpływ ten uznaje się za istotny, jeżeli skutkuje on zmniejszeniem (u podmiotu przenoszącego aktywa, ryzyka, funkcje) przewidywanego rocznego wyniku EBIT o ponad 50% w okresie trzech kolejnych lat.
Przenosząc powyższe kryteria na grunt połączeń spółek – zwłaszcza połączeń przez przejęcie – należy zauważyć, że taka transakcja skutkuje przeniesieniem całego majątku (czyli aktywów), a także funkcji i ryzyk na spółkę przejmującą. Spółka przejmowana, wskutek połączenia, traci całkowicie zdolność do generowania zysku (gdyż traci swój byt prawny), co w praktyce oznacza, że jej EBIT w trzyletnim okresie spadnie o 100%.
W konsekwencji, uznać należy, że połączenie podmiotów powiązanych wypełnia przesłanki wystąpienia szczególnej cechy rozpoznawczej, o której mowa w przepisach. Co istotne – w takim przypadku, zgodnie z definicją schematu podatkowego, nie jest wymagane jednoczesne spełnienie kryterium głównej korzyści podatkowej, aby zaistniał obowiązek raportowania.
5. Szef KAS potwierdza i nadaje NSP dla transakcji połączeń
Poza rozważaniami o charakterze teoretycznym, powyższe podejście przyjmują również organy podatkowe. Coraz częściej odnotowujemy bowiem przypadki, w których Szef Krajowej Administracji Skarbowej nadaje Numer Schematu Podatkowego (NSP) dla transakcji połączenia spółek, co jednoznacznie potwierdza, że połączenie – w ocenie organów – stanowi schemat podatkowy w rozumieniu przepisów Ordynacji podatkowej.
6. Zgłoszenie połączenia do Szefa KAS – czy należy się tego obawiać?
Samo wystąpienie schematu czy jego raportowanie nie jest działaniem niewłaściwym lub nagannym – Minister Finansów w objaśnieniach podatkowych wprost zaznacza, że zgłoszenie nie jest jednoznaczne z objęciem tego schematu zakresem zastosowania klauzuli ogólnej przeciwko unikaniu opodatkowania czy szczególnych regulacji przeciwdziałających unikaniu opodatkowania.
W konsekwencji, połączenia przeprowadzane z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych nie powinny pociągać za sobą negatywnych skutków związanych z ich kwalifikacją jako schematu podatkowego. W takich przypadkach nie zostaje bowiem spełnione kryterium głównej korzyści, co przemawia za tym, że celem transakcji nie było unikanie lub uchylanie się od opodatkowania.
W tym kontekście pragniemy jednak zwrócić uwagę na pewne ryzyko – wynikające z niejasnych i skomplikowanych przepisów MDR oraz ograniczonych wyjaśnień zawartych w Objaśnieniach podatkowych.
W praktyce powyższe prowadzi bowiem do sytuacji, w której promotorzy, wspomagający oraz korzystający często dokonują zgłoszeń MDR „z ostrożności”. Choć – jak wskazaliśmy – połączenie co do zasady może podlegać obowiązkowi zgłoszenia jako schemat podatkowy, to jednak nie powinno się „ostrożnościowo” wskazywać spełnienia kryterium głównej korzyści (o ile oczywiście transakcja nie została rzeczywiście przeprowadzona celem unikania lub uchylania się od opodatkowania).
Błędne zadeklarowanie spełnienia ww. kryterium może bowiem prowadzić do zakwestionowania neutralności podatkowej połączenia. Jak wcześniej podkreślaliśmy – tylko transakcje przeprowadzone z uzasadnionych przyczyn ekonomicznych mogą korzystać z preferencji w postaci neutralności lub odroczenia opodatkowania w procesie łączenia podmiotów gospodarczych.
Reasumując – łączenia podmiotów powiązanych należy w naszej ocenie traktować jako schematy podatkowe. Zalecamy jednak rozważność – i spójność argumentacji podatkowej na każdym etapie analizy MDR, aby przez przypadek nie wyłączyć neutralności podatkowej procesu łączenia.
7. Wsparcie w zakresie reorganizacji (fuzji, przejęć, podziałów, przekształceń) oraz MDR – doradztwo, audyty, reprezentacja
Procesy reorganizacyjne wymagają nie tylko wiedzy prawnej, ale też doświadczenia w planowaniu i dokumentowaniu ich podatkowych skutków.
Zespól specjalistów DBZ 77 wspiera klientów kompleksowo – od analizy opłacalności i struktury transakcji, przez wdrożenie prawne, aż po kwestie raportowe (MDR), reprezentację przed organami podatkowymi oraz sporządzanie wymaganej dokumentacji.
Jeśli planujesz połączenie, przejęcie lub inną reorganizację – chętnie pomożemy ocenić ryzyka, zoptymalizować strukturę i bezpiecznie przeprowadzić cały proces.
Autor:
Bartosz Korcala
doradca podatkowy
